Short squeeze (bán non) là một hiện tượng giá cổ phiếu tăng lên đột biến khiến những người đặt cược rằng giá sẽ giảm (hay còn gọi là bán khống) phải thực hiện những biện pháp để cắt lỗ. Đặc biệt hơn, hiện tượng này xảy ra không phải do bản chất cổ phiếu đó tốt, mà là vì những yếu tố kỹ thuật trên thị trường.
Đây là một điều hết sức hiếm gặp, nhất là ở những thị trường đã phát triển; tuy nhiên chỉ trong 1 tuần vừa qua, những người dùng của diễn đàn nổi tiếng nhất thế giới Reddit đã khiến điều tưởng chừng như không thể biến thành sự thực, với việc cổ phiếu tưởng như hết thời GME của công ty GameStop tăng giá tới hơn 100 lần. Vậy đâu là nguyên nhân của sự kiện này, và lợi nhuận có phải là lời giải thích cho việc tăng giá đột biến?
Bắt nguồn từ một đề tài trên diễn đàn Reddit mang tên r/Wallstreetbets cập nhật tình hình tại thị trường chứng khoán Mỹ về các cổ phiếu nhỏ cho những nhà đầu tư cá nhân, cổ phiếu của GameStop (GME) bắt ngờ được để ý. Đây là một công ty bán lẻ các loại băng đĩa và thiết bị chơi game lâu đời tại Mỹ; tuy nhiên trong bối cảnh đại dịch Covid – 19 cùng với những công ty bán game trên nền tảng online như Steam hay Epic tỏ ra quá vượt trội, dường như không có cách nào để GameStop có thể trở lại thời hoàng kim.
Tính đến cuối năm 2019, hãng có lợi nhuận sau thuế âm tới gần 500 triệu USD; từ tháng 3 đến tháng 6 năm 2020, do đại dịch Covid – 19, công ty phải đóng cửa tới 3,500 cửa hàng trên toàn nước Mỹ. Giá cổ phiếu của công ty sụt giảm chỉ còn hơn 4 USD/ cổ phiếu vào giữa năm ngoái, và họ được dự báo là sẽ có lợi nhuận âm, hay thậm chí là phá sản trong một đến hai năm tới đây.
Bắt nguồn từ topic r/Wallstreetbets, cổ phiếu GME được sử dụng làm mục tiêu nhằm chống lại các quỹ đầu cơ tại Mỹ (Ảnh: Linh Nguyen)
Chính vì tình hình tài chính bi đát như vậy mà rất nhiều quỹ lớn thực hiện bán khống và đặt cược vào một viễn cảnh khá đen tối cho Gamestop, đó là phá sản. Nhìn từ góc độ tài chính của công ty, đây là điều không quá khó hiểu; tuy nhiên với những người dùng Reddit, họ cho rằng các nhà đầu tư tổ chức đã lợi dụng tình hình bi đát của một công ty để kiếm lời và không chấp nhận để các quỹ thu lợi như vậy.
Dưới góc nhìn của những người này, các quỹ đầu cơ này đang cố gắng để sinh lợi cho một nhóm nhỏ trong thời kỳ dịch bệnh bằng cách giết chết GameStop trong thời gian tới. Các quỹ này thường sử dụng nhiều phương thức với mục tiêu làm cho việc kinh doanh của những doanh nghiệp cần tái cơ cấu như GameStop xấu đi. Việc làm này sẽ khiến hàng chục nghìn nhân viên của công ty thất nghiệp, nhiều cửa hàng tiếp tục phải đóng cửa, dẫn đến giá cổ phiếu tụt dốc thảm hại và công ty sẽ bị phá sản song nó cũng đem lại cho họ nguồn lợi nhuận khổng lồ từ việc bán khống.
Và thế là những thành viên của Reddit đã hành động. Ban đầu, việc mua bán cổ phiếu GME chỉ diễn ra dưới góc độ cá nhân và hầu như không gây ảnh hưởng tới thị trường; nhưng động thái “gây chiến” của một số quỹ đã dẫn đến hậu quả không thể ngờ tới với họ. Khoảng 2 triệu thành viên tham gia vào chủ đề WallStreetbets đã mua vào cổ phiếu của Gamestop.
Hành động này đã gây ra hiện tượng “short squeeze”, khiến giá của cổ phiếu GME tăng với tốc độ phi mã. Chỉ trong vài ngày, cổ phiếu của công ty đã được giao dịch với khối lượng kỷ lục, cùng với đó là giá cổ phiếu từ từ chỉ 2.8 USD lên tới hơn 300 USD, tức khoảng 107 lần. Thậm chí có những thời điểm, giá cổ phiếu đã chạm mốc 492.2 USD, tương ứng với mức tăng 175 lần và làm cho những nhà đầu tư đặt cược vào giá cổ phiếu giảm thua lỗ nặng nề. Vào thời điểm giá cổ phiếu ở mức đỉnh, những nhà đầu tư bán khống đã thua lỗ tới 8.54 tỷ USD, theo phương pháp hạch toán theo giá thị trường trong ngày (mark – to – market).
Melvin Capital Management, một trong những quỹ bán khống mạnh nhất cổ phiếu của Gamestop, đã thua lỗ tới khoảng 30% giá trị danh mục và phải tái cơ cấu gần như ngay lập tức. Tổng cộng, tính đến ngày cuối cùng của tháng 1/ 2021, các quỹ đầu cơ có vị thế bán khống mất khoảng 20 tỷ USD, một con số khổng lồ. Lệnh giới hạn giao dịch của Robinhood và một số nền tảng khác chỉ có thể làm cổ phiếu GME giảm sâu vào ngày 28/1 xuống mức 132 USD/ cổ phiếu, trước khi bật tăng trở lại và duy trì ở mức trên 200 USD cho tới tận ngày 1/2 vừa qua.
Giá cổ phiếu GME cho tới ngày 1/2 đang ở mức trên 250 USD (Ảnh: GoogleFinance)
Việc đẩy giá cổ phiếu GME tăng trưởng một cách khủng khiếp trong vài ngày là tiền đề để những cổ phiếu của các công ty cùng hoàn cảnh tăng trưởng phi mã, điển hình là AMC. Doanh nghiệp làm về hệ thống rạp chiếu phim này cũng có giá cổ phiếu chỉ khoảng 4 USD trước khi tăng 5 lần và đóng cửa vào ngày thứ tư vừa qua ở mức giá trên 20 USD. Bên cạnh đó, những cổ phiếu như Nokia, American Airlines hay Blackberry cũng ít nhiều được hưởng lợi từ cuộc đấu tranh của các thành viên Reddit.
Nhằm tránh cảnh thua lỗ nhiều hơn cho những người bán khống, nhiều quỹ đầu tư đã các buộc rằng cổ phiếu GME đã bị những nhà đầu tư cá nhân thao túng. Nền tảng giao dịch trực tuyến Robinhood thậm chí đã không cho người dùng giao dịch khoảng 50 mã chứng khoán, trong đó có cổ phiếu của GME hay AMC. Với những người chơi sử dụng tiền vay margin, thậm chí nền tảng này còn buộc họ phải bán cổ phiếu. Trong khi các quỹ vẫn có thể giao dịch bình thường thì những nhà đầu tư nhỏ lẻ lại bị đóng băng giao dịch. Việc làm của Robinhood được cho là hỗ trợ các quỹ đầu tư lớn gây sức ép với nhà đầu tư cá nhân, và cũng có thể coi là một hành động ngang nhiên thao túng giá cổ phiếu.
Robinhood đã ra tay… giúp đỡ người giàu thay vì người nghèo (Ảnh: Hotnews)
Tuy nhiên, dưới sự ủng hộ của Elon Musk cũng như sự phẫn nộ của nhiều nhà đầu tư với lời đe dọa sẽ đưa vụ việc ra tòa, Robinhood đã phải cho giao dịch trở lại một khối lượng vừa phải những cổ phiếu nói trên. Chính trị gia Ocasio-Cortez thậm chí còn chỉ trích động thái của Robinhood và một số nền tảng giao dịch khác khi cho rằng hành động này của Robinhood là không thể chấp nhận được, và cần có những chế tài đặc biệt cho các quỹ tương tự nhằm tránh sự bất công cho những nhà đầu tư nhỏ lẻ.
Chính trị gia Ocasio – Cortez lên án mạnh mẽ hành động của Robinhood (Ảnh: Twitter của bà Ocasio – Cortez)
Nhưng cho tới tận ngày 1/2, Robinhood vẫn đưa ra những hành động cực kỳ đáng xấu hổ. Họ vẫn giới hạn việc giao dịch đối với 8 cổ phiếu, đặc biệt riêng với GME, người dùng chỉ được mua tối đa 1 cổ phiếu. Cùng với đó là việc Robinhood đã rút bớt các hạn mức tín dụng (credit lines) khỏi nhiều ngân hàng, với lý do được đưa ra là để đảm bảo có đủ tiền mặt để chi trả cho nhiều giao dịch được thực hiện trên nền tảng này. Động thái này của Robinhood rõ ràng là để cổ phiếu của GME không thể tiếp tục tăng giá, cho thấy việc họ ủng hộ các quỹ đầu cơ nhiều như thế nào.
Thêm vào đó, thỏa thuận người dùng có thể giúp ứng dụng này thoát khỏi nhiều vụ kiện tới từ chính những thành viên Reddit đang sử dụng Robinhood. Dù vậy, tới tận hôm nay, vẫn có rất nhiều người kiên quyết giữ cổ phiếu của GME, nhằm giữ mức giá cao kỷ lục cho cổ phiếu này và gây nhiều thất thoát cho các quỹ đầu cơ hơn nữa.
Danh sách các cổ phiếu bị giới hạn giao dịch của Robinhood tính tới ngày 1/2 (Ảnh: Marketwatch)
Nhiều nhà đầu tư cá nhân cho rằng, sau khi phải chịu đựng các quỹ đầu tư thực hiện nhiều chiêu trò trên thị trường chứng khoán, đây là lúc họ phản kháng mạnh mẽ, mà GME là điểm bắt đầu của nhiều hành động được cho là quyết liệt hơn nữa. GME hay một số cổ phiếu khác sẽ vẫn được sử dụng làm công cụ nhằm đem lại tiếng nói lớn hơn cho những nhà đầu tư cá nhân, vốn được cho là không có khả năng đánh bại các quỹ đầu tư.
Thực tế, trong những phiên giảm của GME, nhiều nhà đầu tư tổ chức với vị thế bán khống kiếm được những khoản tiền khổng lồ, hơn cả những người kiếm được tiền từ việc cổ phiếu này tăng giá. Nhưng sự việc lần này đã cho thấy, ít nhất trong ngắn hạn, nhiều nhà đầu tư nhỏ lẻ từ Reddit đã làm cho những gã khổng lồ trong giới đầu tư phải thực sự sợ hãi.
